احمد بن محمد خارزنگی بشتیبُشْتی، ابوحامد احمد بن محمد خارْزَنْگی د ۴۸۳۴۸ق/۹۵۹م، ادیب و لغت‌شناس‌ِ عربی‌نویس ایرانی بود. برخی منابع تاریخ درگذشت او را ۴۰۸ق نوشته‌اند که نادرست می‌نماید. ۱ - پیشینهاصل وی از روستای خارزنگ از توابع بشت در حوالی نیشابور است. [۲]
سمعانی، عبدالکریم، الانساب، ج۵، ص۷، به کوشش عبدالرحمان معلمی، حیدرآباد دکن، ۳۸۵ق/ ۹۶۶م.
از زندگی او به رغم شهرتی که در زمان حیات کسب کرد، اطلاعات بسیار اندکی در دست است. وی پیشوای ادیبان خراسان در عصر خود بود و چون پس از ۳۳۰ق/۹۴۲م به حج رفت، علمای زمان از جمله ابوعمر زاهد و مشایخ عراق به پیشوایی او در دانش اعتراف کردند؛ هنگامی هم که به بغداد رفت، مردم آنجا از دانش فراوان او در زمینه لغت، شگفتی نمودند و وی در پاسخ گفت: من «میان دو عرب‌ِ بشت و طوس» زیسته‌ام. بشتی از محمد بن ابراهیم بوشنجی حدیث آموخته، و حاکم نیشابوری از او روایت کرده است. [۶]
سمعانی، عبدالکریم، الانساب، ج۵، ص۷ ۸، به کوشش عبدالرحمان معلمی، حیدرآباد دکن، ۳۸۵ق/ ۹۶۶م.
۲ - آثار ویکتابِ تفسیر ابیات ادب الکاتب، التفصلة و التکمله را از او دانسته‌اند [۹]
ازهری، محمد، تهذیب اللغة، ج۱، ص۳۲، به کوشش عبدالسلام محمد‌هارون و محمدعلی نجار، قاهره، ۹۶۴-۹۶۷م.
[۱۰]
سمعانی، عبدالکریم، الانساب، ج۵، ص۸، به کوشش عبدالرحمان معلمی، حیدرآباد دکن، ۳۸۵ق/ ۹۶۶م.
به گفته ازهری قصدِ بشتی از تالیف التکمله، تکمیل کتاب العین خلیل بوده، و وی در آغاز این اثر از آثار کسانی چون اصمعی، ابوعبیده، ابوعبید، ابن سکیت، فراء، ابن اعرابی و اخفش به عنوان مآخذ آن یاد کرده است. [۱۴]
ازهری، محمد، تهذیب اللغة، ج۱، ص۳۲ ۳۳، به کوشش عبدالسلام محمد‌هارون و محمدعلی نجار، قاهره، ۹۶۴-۹۶۷م.
۳ - پیش‌بینی انتقاد از خودبشتی خود آگاه بود که برخی درصدد انتقاد از کتاب وی برخواهند آمد؛ چه، وی مطالبی را بدون استماع از عالمان، به آنان اسناد داده است. او در دفاع از خود می‌نویسد: روایت کردن و استناد جستن به کتب علما از اعتبار آن کس که صحیح و فصیح را از سقیم و رکیک باز می‌شناسد، نمی‌کاهد. آنگاه برای اثبات نظر خود، از ابوتراب و قتیبی نام می‌برد که با وجود فاصله زمانی، از عالمان قبل از خود روایت کرده‌اند. [۱۶]
ازهری، محمد، تهذیب اللغة، ج۱، ص۳۳، به کوشش عبدالسلام محمد‌هارون و محمدعلی نجار، قاهره، ۹۶۴-۹۶۷م.
اما ازهري او را به ايجاد تحریف و اخلال در اصول و مفاهيم عربى متهم كرده، ادعای وی را در توانايى تشخيص صحيح از سقيم و ركيك از فصيح، باطل مى‌داند. از ديدگاه او، دانش بشتى - چنانكه خود اذعان كرده است - از رهگذر كتاب‌ها حاصل شده، و پيداست كه چنين دانشى، در معرض تحريف و اشتباه قرار دارد. وی آنگاه، برخى تحريف‌ها و تفسيرهای نادرست بشتى را از كلمات عربى شاهد مى‌آورد و از دانش‌پژوهان مى‌خواهد كه به آنچه وی در تأليفش آورده است، فريفته نشوند. [۱۷]
ازهری، محمد، تهذیب اللغة، ج۱، ص۳۲ ۴۰، به کوشش عبدالسلام محمد‌هارون و محمدعلی نجار، قاهره، ۹۶۴-۹۶۷م.
۴ - فهرست منابع(۱) ابن اثیر، علی، اللباب، بغداد، مکتبة المثنی. (۲) ازهری، محمد، تهذیب اللغة، به کوشش عبدالسلام محمد‌هارون و محمدعلی نجار، قاهره، ۱۹۶۴-۱۹۶۷م. (۳) سمعانی، عبدالکریم، الانساب، به کوشش عبدالرحمان معلمی، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۵ق/ ۱۹۶۶م. (۴) سیوطی، بغیة الوعاة، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۴ق/ ۱۹۶۴م. (۵) صفدی، خلیل، الوافی‌بالوفیات، به‌کوشش‌محمدیوسف نجم، بیروت، ۱۴۰۲ق/ ۱۹۸۲م. (۶) قفطی، علی، انباه الرواة، به‌کوشش محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۶۹ق/ ۱۹۵۰م. (۷) حموی، یاقوت، معجم الادبا؛ ۵ - پانویس۶ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «»، شماره۴۸۹۴. رده‌های این صفحه : ادیبان ایرانی سده چهارم(قمری) | درگذشتگان سال 348 (قمری) | شخصیت‌های قرن 4 (قمری) | لغت‌شناسان ایران قرن 4 (قمری)
|